De Hasseltse Kanaalkom

De industriële ontwikkeling van Hasselt en omgeving kreeg een stevige duw in de rug met de aanleg van de kanaalkom in 1858. Daarvoor bestond de belangrijkste economische activiteit uit kleinhandel voor plaatselijke en regionale behoeften. Eind 19de eeuw vestigden twee grote fabrieken zich aan de relatief jonge kanaalkom: de porseleinfabriek en de gelatinefabriek (of lijmfabriek). De gelatinefabriek werd decennialang de belangrijkste werkgever van de streek, maar raakte verzwakt door de concurrentie, gebrek aan uitbreidingsmogelijkheden en tegenstrijdige financiële belangen. De definitieve sluiting kwam er uiteindelijk in 1969.
Sindsdien lag de 5 ha grote industriële site er wat vergeten bij. Sommige gebouwen werden gebruikt als opslagruimte of zijn omgebouwd tot kantoren. In de loop van de jaren werden uiteenlopende plannen voor deze site gesmeed. Er is o.a. sprake geweest van totale afbraak, van renovatie, van een museum en van een ruimte voor de Limburgse universiteit. Maar die voorstellen zijn nooit van de grond gekomen. Ondertussen is de bouwfysische toestand van sommige gebouwen dramatisch geworden.
Ook buiten de gelatinesite is de Kanaalkom een wat desolaat gebied. Niet alleen de grote industrieën verdwenen, ook de kleinere ondernemingen (bouwbedrijven, meststofbedrijven, …) vestigden zich meer en meer op de KMO-zones buiten de stad. Het verdeelcentrum van Limburgia werd enkele jaren geleden afgebroken, en heeft lang gediend als gratis parking.

De zones van het BPA

Het Hasseltse structuurplan voorzag dat er zich rond de Groene Boulevard een aantal zones zouden ontwikkelen met een eigen stedelijk moment, maar tegelijk intens verbonden met de binnenstad, logistiek en qua beleving. Dit betekent dat stedelijke functies zich konden uitbreiden buiten de stadsboulevard tot aan een (imaginaire) middenring gelegen tussen de grote ring en de Groene Boulevard.
Het Bijzonder Plan van Aanleg (BPA) ‘De Blauwe Boulevard’ is één van de eerste aanzetten voor het op gang trekken van de ontwikkeling van dergelijke transitiezones. Het BPA voorziet een transformatie van de Hasseltse kanaalkom tot een stedelijk gebied voor woon-, handels-, kantoor- en dienstenfuncties.
In het BPA zijn drie wijken voorzien: de Gelatinewijk, het Havenkwartier en de Kanaalwijk. Het stadsbestuur zal op termijn specifieke namen aan deze wijken toekennen.

1) De Kanaalwijk

De Kanaalwijk zal bijna exclusief voorbehouden worden voor wonen. Een enkele uitzondering hierop is het kantoorgebouw van nv De Scheepvaart, wegens zijn historische verbondenheid met het water. De publieke ruimte in de Kanaalwijk wordt dan ook ingericht om de bewoners zo goed mogelijk te faciliteren.
Door het nieuwe stratenpatroon ontstaan gesloten bouwblokken met ruimte voor semi-publieke gemeenschappelijke binnentuinen. De aanleg van pleintjes en de aanplanting van bomen zorgt voor aangename, beschutte plekken. Om het verkeer te beperken zal parkeren voornamelijk ondergronds doorgaan.
De kade aan deze zijde van de Kanaalkom wordt een eerder rustige wandelkade die iedere Hasselaar een zicht op het water biedt onder een groen bladerdak. Hier is ruimte om te joggen, picknicken, mijmeren, flaneren, schaken, …

2) Het Havenkwartier

Stedelijke sferen zijn herkenbaar door typologie (schaal en stedelijke detaillering), groen, gebruik van materialen, korrel en toon. Ook de mate van drukte en soort van bedrijvigheid bepalen het karakter van een stadskwartier.
Binnen het deelproject Havenkwartier onderscheiden we twee volwaardige publieke niveaus; de kade en de promenade. Tussen deze twee is er een niveauverschil van zo’n 4m. De publieke verbindingen tussen kade en promenade kunnen voorzien worden door brede trappenpartijen.
De promenade sluit aan op het niveau van de Groene Boulevard. De link tussen het nieuwe kwartier en de binnenstad is een evidentie. Enerzijds door de stedenbouwkundige aansluiting via het Molenpoortplein en het aanbieden van een boeiend commercieel stadskwartier.
Om geen concurrentieslag te krijgen met de veelal kleinere winkels in de binnenstad, schrijft het BPA voor dat de winkels in het nieuwe stadskwartier gemiddeld groter moeten zijn. De promenade is de ‘hoofdstraat’ van het Havenkwartier: een drukke ontmoetingsruimte met winkels op het gelijkvloers en woongelegenheid op de hogere lagen. De promenade is toegankelijk voor auto’s, maar is in aanleg volledig op voetgangers gericht.
Na de sobere detaillering van het project Via Palladio en de iets meer gedetailleerde architectuur van De Kaai, zal de promenade een uitstraling krijgen van ‘stedelijke grandeur’. Aan de kant van de A.Hertzstraat, worden woonfuncties voorzien, gemengd met diensten (bv. dokterspraktijk, buurtwinkel, enz).
Het laagstgelegen niveau, de kade, sluit direct aan op het water en biedt voornamelijk plaats aan horeca. Hier zal de band tussen het water en het stedelijke reilen en zeilen het nauwst zijn. De kade wordt een levendige omgeving die het havenkwartier ook ’s avonds aantrekkelijk maakt. Het kadeniveau is exclusief voor voetgangers voorbehouden en geeft directe voetgangersaansluiting op de overdekte parking.
De architecturale verschijningsvorm van het Havenkwartier zal refereren naar stedelijkheid én geborgenheid. Met als preferentiële bouwmaterialen o.a. natuursteen, baksteen, donker metaal en zink.

3) De Gelatinewijk

De Kanaalkom is een begrip, gegrift in het collectieve geheugen van de Hasselaren. Het woord roept industriële bedrijvigheid van vroegere dagen op, de ‘gelatine-sfeer’. Het ‘lijmfabriek’ was ooit één van de belangrijkste werkgevers in Hasselt. Het terrein achter het fabriek werd ’s avonds een plek waar jonge koppeltjes zich verstopten voor nieuwsgierige ogen. De industriële gebouwen en dan voornamelijk de 60m hoge schoorsteen, karakteriseren de wijk. Maar sinds de fabrieksactiviteiten eind jaren ’60 stopgezet werden, heeft de Gelatinefabriek er altijd verwaarloosd bij gelegen.
De nieuwe Gelatinewijk zal de sfeer van weleer terug oproepen. De bestaande industriële gebouwen worden – waar mogelijk – gerenoveerd en aangevuld met gelijkaardige volumes. Er wordt gestreefd naar een hedendaags gemengd woon-werkmilieu in een atelier-/loftstijl; een typische stadsindustriële sfeer. De schoorsteen die van ver in de omgeving zichtbaar is, blijft ook in de toekomst het herkenningspunt van de Gelatinewijk.